قطب نما

قُطب‌نما:

 وسیله‌ای برای تعیین جهت و جهت‌یابی این وسیله با استفاده از میدان مغناطیسی زمین جهت قطب شمال را نشان می‌دهد که در حقیقت شمال مغناطیسی زمین است؛ که با شمال حقیقی مقداری فاصله دارد. زاویه بین شمال حقیقی و شمال مغناطیسی، میل مغناطیسی نامیده می شود. امروزه برای تعیین شمال حقیقی از قطب‌نماهای پیشرفته‌تری مانند قطب‌نمای ژیروسکوپی استفاده می‌شود.

تأثیرات جاذبه‌های مغناطیسی موضعی (فلز و الکتریسیته):

هر گاه قطب‌نما در نزدیکی اشیای آهنی یا فولادی و یا منابع الکتریکی قرار گرفته باشد، عقربه‌اش از جهت قطب مقداری منحرف می‌شود، که به آن انحراف مغناطیسی می‌گویند. کلاً به همراه داشتن اشیایی از جنس آهن یا انواع مشابه آن می تواند باعث اختلال در حرکت عقربه شود. حتی وجود یک گیره کاغذ روی نقشه ممکن است مساله ساز شود. بنابراین، هنگام استفاده از قطب‌نما باید مطمئن شویم که از اشیای انحراف‌دهنده آن، به‌طور کلی دور است. همچنین احتمال تأثیرگذاری جاذبه‌های مغناطیسی موجود در خاک نیز وجود دارد، که بسیار نادر است.

در جدول زیر حداقل فاصله‌ی وسایل مختلف از قطب‌نما -برای این‌که قطب‌نما شمال مغناطیسی را به درستی نشان دهد- آمده است:

اشیا	فاصله
خطوط برق فشار قوی	55 متر
کامیون و اتومبیل	10 متر
خطوط تلفن	10 متر
ابزار الکتریکی و مکانیکی	2 متر
کلاهک‌ها و اشیاء کوچک فلزی	2/1 متر

قطب‌نمای پیشرفته:

قطب‌نماهای پیشرفته که بیشتر در صنایع مخابرات و امور نظامی به کار برده می‌شوند، مجهز به سلول‌های شب‌نما هستند که حتی در تاریکی شب عمل جهت‌نمایی را صورت دهند. این نوع قطب‌نماها در دوربین‌های دو چشمی نظامی، تانک‌ها، نفربرها و حتی در ساختمان برخی خودروهای پیشرفته نیز به کار می رود. از قطب نماهای پیشرفته در اندازه گیری طول جغرافیایی و عرض جغرافیاییِ محل نیز استفاده می‌کنند که در نقشه‌خوانی، پیاده‌سازی عملیات نظامی، دیده‌بانی در مناطق جنگی و ... نقش تعیین‌کننده دارند.

قطب نمای M1:

ساختمان قطب نمای M1

1 – دستگیره یا شصتی : حلقه ای است که در انتهای قطب نما قرار دارد و برای نگهداشتن قطب نما به حالت تراز در موقع استفاده بکار می رود.

2 – درب قطب نما : درپوشی است آلومینیومی که در وسط آن تار موئی قرار دارد و کاربرد تارموئی مانند مگسک اسلحه است و دو سر تار موئی دو نقطه فسفری (شبنما) وجود دارد و در موقع کار شبانه از آن استفاده می شود .در حاشیه درب قطب نما خط کشی تعبیه شده است و بر اساس مقیاس 000/50 : 1 بر مبنای کیلومتر مدرج شده است.

3 – تیغه نشانه روی و عدسی چشمی : تیغه ایست که بالای آن شکاف کوچکی همانند شکاف درجه اسلحه است و با زاویه 45 درجه نسبت به صفحه مدرج قرار میگیرد و در موقع گرا گرفتن با کمک تار موئی بکار می رود. در این حال توسط عدسی چشمی که در وسط تیغه تعبیه شده اعداد مربوط به گرای هدف نشانه روی شده قرائت می شود. خواباندن تیغه بر روی صفحه قطب نما سبب قفل شدن صفحه مدرج می شود.

4 – بدنه : کلیه اجزای قطب نما در داخل بدنه که از جنس آلومینیوم است قرار دارد. در کنار این محفظه خط کشی تعبیه شده که با باز شدن کامل درب قطب نما ، خط کشی قطب نما را کامل میکند.

5 – طوقه کار در شب : طوقه متحرکی است که جداره خارجی آن دندانه دار است و تعداد 120 دندانه دارد این دندانه ها با زائده ای در کنار قطب نما در تماس است که به هنگام چرخش تق تق صدا میدهد و هر تقه برابر 3 درجه است . بر روی صفحه طوقه یک خط و یک نقطه فسفری مشاهده می شود که در موقع کار در شب از آن استفاده میشود.(زاویه بین خط و نقطه 45 درجه و 15 تقه است)

6 – صفحه ثابت : در زیر طوقه کار درشب صفحه شیشه ای ثابتی قرار دارد که روی آن یک خط سیاه بنام شاخص تعبیه شده . این خط درست در امتداد شکاف تیغه نشانه روی و تار موئی قرار دارد که در موقع گرا گرفتن هر عددی زیر شاخص باشد گرای آن امتداد است.

7 – صفحه مدرّج : صفحه ایست لغزنده که عقربه مغناطیسی روی آن نقش بسته است .بر روی این صفحه دو گونه تقسیم بندی وجود دارد.

الف : تقسیم بندی داخلی که برحسب درجه صورت گرفته و به رنگ قرمز میباشد که به ازای هر 5 درجه علامت گذاری وهر 20 درجه عددگذاری شده است.(محیط دایره به 360 قسمت مساوی تقسیم شده و زاویه بین دو شعاع دایره که یک قسمت را فرا گرفته است ، یک درجه نام دارد).

ب : تقسیم بندی خارجی که برحسب میلیم غربی و برنگ سیاه است که به ازای هر 20 میلیم علامت گذاری و هر هر 200 میلیم عددگذاری شده است ولی دو صفر سمت راست آن اعداد بمنظور اختصار حذف شده است.(در این تقسیم بندی محیط دایره به 6400 قسمت تقسیم شده که هر قسمت آنرا یک میلیم گویند).